All Categories
Featured
Table of Contents
De dood is geen gebeurtenis van het leven. De dood beleeft men niet… Ons leven heeft geen einde zoals ons gezichtsveld geen grens heeft - piet van middelaar spiritualiteit en zorgverlening. [Wittgenstein] De term palliatieve sedatie doet meer recht aan haar betekenis in de stervensbegeleiding dan een term als terminale sedatie (evalueren van de zorgverlening). Volgens de leer van het dubbel effect is palliatieve sedatie moreel gezien een goede handeling
Palliatieve sedatie is een normale behandeling in het stervensproces en behoort niet door justitie beoordeeld te worden (instituut voor financiele zorgverlening). Ook bij optimale palliatieve zorg komen situaties voor waarin symptoombestrijding onvoldoende succes heeft met als gevolg dat de patiënt ernstig lijdt. Voor een ieder die rond zo’n sterfbed staat, is dat een diep ingrijpende ervaring met soms verstrekkende consequenties
Mensen die zo’n sterfbed meegemaakt hebben, vormen zich een angstig en onmenselijk beeld van het sterven. Dit zal hun houding bepalen bij een volgend sterven dat zich aandient. In een dergelijke situatie is sedatie de aangewezen behandeling binnen het kader van goede palliatieve zorg - complementaire zorg in de palliatieve zorgverlening boek. In dit artikel staan wij stil bij de inhoud van het begrip sedatie en de morele dilemma’s die bij sedatie een rol spelen
Onder sedatie wordt verstaan het verlagen van het bewustzijn met behulp van sedativa. Sedatie komt van het Latijnse woord ‘sedare’ dat onder andere ‘doen bedaren’ betekent. traject zorgverlening organisatie en beroep niveau. Het Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal geeft onder het woord ‘sedatief’ de betekenis: ‘kalmerend’, ‘kalmerend middel’ en onder het woord ‘terminaal’: ‘aan het uiteinde gelegen’, ‘tot het eindstadium behorend’, ‘betrekking hebbend op het levenseinde’
De term ‘terminale sedatie’ (terminal sedation) is voor het eerst gebruikt in 1991 in een artikel van Enck1. wat is kwaliteit in de zorgverlening Deze term is sindsdien onder hulpverleners in de palliatieve zorg ingeburgerd, maar blijkt nog steeds voor spraakverwarring te zorgen. Dit komt voornamelijk doordat de begrippen palliatie en euthanasie niet duidelijk gedefinieerd zijn2 De plaats van sedatie in de laatste levensfase naast of tegenover euthanasie zou volgens de Werkgroep Palliatieve Sedatie van het Centrum voor Ontwikkeling van Palliatieve Zorg (COPZ) Nijmegen (april 2003) nog niet uitgekristalliseerd zijn
geprobeerd het grijze gebied tussen palliatieve sedatie en euthanasie te verhelderen. 3 Dat de termen niet duidelijk afgebakend zijn, komt volgens hen doordat harde indicaties ontbreken, onjuiste middelen worden gebruikt en ‘dubbele intentie’ met de ‘leer van het dubbel effect’ wordt verward. De discussie weerspiegelt zich in onenigheid over de terminologie.
Zij voelen dan ook meer voor de term palliatieve sedatie - zorgverlening en btw. Anderen menen dat ‘terminaal’ (zie ook de Van Dale) gewoon aangeeft dat er sprake is van sederen, kalmeren bij het levenseinde. In de literatuur gebruiken voor- en tegenstanders van sedatie in de laatste levensfase dus verschillende termen als ‘terminale sedatie’, ‘slow euthanasia’
De morele aspecten van sedatie in de laatste levensfase en daarmee de plaatsbepaling in de palliatieve zorg zijn belangrijker dan de discussie over de terminologie. Wanneer een behandeling zowel een moreel goed als een moreel slecht effect heeft, betreft het een behandeling met een dubbel effect. Toegepast op palliatieve sedatie is het goede effect het wegnemen van de lijdenservaring, het slechte effect de mogelijkheid dat het leven bekort wordt.
Wanneer er sprake is van handelen met een dubbel effect moet aan vier voorwaarden voldaan worden:6. zorgverlening en btw De handeling zelf moet moreel goed of ten minste moreel neutraal zijn. De handelende persoon mag het slechte effect niet beogen, maar mag dit slechts tolereren. Indien het goede effect bereikt kan worden zonder dat het slechte effect optreedt, moet deze handelwijze gekozen worden
Het goede effect moet voldoende gewenst zijn om te compenseren voor het optreden van het slechte effect. wetgeving zorgverlening. Wanneer we deze vier voorwaarden toepassen op palliatieve sedatie, dan kunnen we van een moreel goede handeling spreken als de intentie het wegnemen van de lijdenservaring is en niet het bespoedigen van de dood
Wanneer het juiste middel wordt gegeven om de patiënt te sederen, terwijl de dosering buitensporig hoog is, kan er twijfel ontstaan over de intentie van de arts. Dit is moreel onjuist handelen omdat het niet overeenkomt met het principe van het dubbel effect. Zo gezien is de derde voorwaarde van het principe van het dubbel effect hier eigenlijk overbodig, want als het slechte effect (levensverkorting en de dood) de manier zou zijn om het goede effect (verlichting van het ervaren lijden) te bereiken, kun je niet volhouden dat het slechte effect niet bedoeld was.
Palliatieve sedatie komt pas in zicht wanneer optimale palliatieve zorg het lijden onvoldoende kan verlichten. Patiënten in de stervensfase eten of drinken nauwelijks. evalueren van de zorgverlening. Wanneer sedatie wordt toegepast, krijgt de betrokkene in principe geen voeding of vocht meer toegediend. Het onthouden van voeding of vocht aan deze patiënten kan binnen het principe van het dubbel effect niet gerechtvaardigd worden8 Men gaat daarmee echter voorbij aan de geldigheid van andere argumenten, zoals de uitspraak van de WHO (uit 1990): het doel van de palliatieve zorg is de dood noch te bespoedigen noch uit te stellen
Dit heeft moreel een andere betekenis dan een levensverkortende handeling - traject zorgverlening organisatie en beroep niveau. Toedienen van vocht in de terminale fase kan bovendien door het lage albuminegehalte (dat bij vrijwel alle stervenden voorkomt) leiden tot een groot aantal problemen zoals toename van oedeem, pijn, bronchiale secretie en dyspnoe, een verhoogde urineproductie en incontinentie. Kunstmatige vochttoediening van gesedeerde terminale patiënten is binnen de palliatieve zorg daarmee een ongewenste en zinloze medische interventie9 Door de nog steeds toenemende aandacht voor palliatieve zorg in Nederland lijkt een trendbreuk zichtbaar onder artsen
Het probleem daarbij is dat in de praktijk een behandeling eerder beoordeeld wordt naar het effect dan naar de intentie13 Daarom is ook bij palliatieve sedatie transparantie een vereiste. Om die reden heeft de werkgroep palliatieve sedatie van het COPZ Nijmegen14 richtlijnen opgesteld en het Integraal Kankercentrum Midden Nederland (IKMN) voorwaarden voor sedatie in de laatste levensfase geformuleerd15 (visie op zorgverlening) Ook bij optimale palliatieve zorg komen in de terminale fase situaties voor waarbij de behandeling niet leidt tot voldoende verlichting van symptomen
De frequentie waarmee palliatieve sedatie wordt toegepast varieert internationaal van 16-52% van alle overleden patiënten16 - seksuele zorgverlening In Nederland blijkt dat 60% van alle artsen wel eens diepe sedatie voor het overlijden bij hun patiënten heeft toegepast17 In 2001 werd diepe sedatie in 12,3% van alle sterfgevallen toegepast en euthanasie in 2,3%
Het gaat hierbij om individuele titratie: precies zo veel en zo lang als nodig is voor het verlichten van het lijden van de patiënt en in overeenstemming met diens wens (wassenaarse zorgverlening). Voor het toepassen van palliatieve sedatie gelden de volgende voorwaarden:15 Door één of meer onbeheersbare symptomen lijdt de patiënt ernstig
Als de patiënt een langere levensverwachting heeft en hij eet en drinkt nog, zal diepe sedatie het moment van overlijden duidelijk beïnvloeden. Bovendien is het zowel voor de naasten als de dokter vaak een enorme belasting als de sedatie langer dan drie tot vier dagen duurt (de rol van richtlijnen en systematische literatuuroverzichten in de tandheelkundige zorgverlening). Uit buitenlands onderzoek blijkt dat het tijdsverloop tussen het begin van diepe sedatie en het overlijden gemiddeld twee tot drie dagen bedraagt
Het toepassen van sedatie is in overeenstemming met de wensen van de patiënt. Indien de patiënt aanspreekbaar en wilsbekwaam is, is zijn toestemming een absolute vereiste. De huisarts moet zich hierbij realiseren dat de begrippen ‘slapen’ en ‘inslapen’ erg dicht bij elkaar liggen - eddee zorgverlening b.v. Er mag geen twijfel bestaan over de wens van de patiënt
Het is dus verstandig om al in een eerdere fase sedatie als mogelijkheid te bespreken - plus financiële zorgverlening. De arts overlegt met de directe naasten. Hierbij komen aan de orde: het doel van de sedatie, de gevolgen van het onthouden van vocht en voeding en de onzekerheid over het precieze tijdstip van overlijden
Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat de patiënt weer wakker wordt. Bij minder diepe sedatie is communicatie met de patiënt nog mogelijk, hoewel meestal maar kortstondig. Zo kan de familie een langere laatste fase beter aan. Er is consensus met andere hulpverleners – vaak de wijkverpleegkundige. De verpleegkundige kan ook bij dit soort moeilijke beslissingen een steun zijn voor de huisarts en als vraagbaak voor de familie fungeren.
Het is zinvol in deze gecompliceerde situaties gebruik te maken van de expertise van een deskundige op het gebied van de palliatieve zorg om te verifiëren of er inderdaad sprake is van onbehandelbare symptomen of wanneer de arts zich op enige manier onder druk voelt staan van de patiënt of diens familie. - coördineert de zorgverlening
Latest Posts
Ip Video Camera's
Professionele (Live) Camerabewaking
Thuisverpleging - Gemeente Kasterlee